भुपेन्द्र वली
दाङ, ७ साउन रोल्पा । ओत ९ का राजन वलीलाई ८ कक्षामा पढदा पढदै छोडेर भारत कमाउन गएका उनका बा र ठुला बा उतै बेपता भए । भारतको उतराखण्ड राज्य स्थित केदारनाथ मन्दिरमा आएको बाढीले बगाएपछि उनिहरु फर्किन पाएनन । महिनौं खोजखबर गर्दा पनि अतोपतो न लागेपछि आफना कलिला हातले ३५ दिन पछि बालक वलीले दुई बा को कुशको शव बनाएर अन्ततः काजकिरीया गर्नुपर्यो । बा को मृत्यूपछि कलिलै उमेरमा उनी माथी पारिवारीक जिम्मेवारी भार थोपरियो र लेख्दालेख्दैको उनको कलम संधैका लागी रोकियो । यसबिचमा उनि आफैले कहिले भारत सरकार तथा कहिले नेपाल सरकारका तर्फबाट बा को मृत्युको क्षतिपूर्ती पाउने खबर धेरै चोटि सुने । तर ४ वर्ष बितीसक्दा अहिले ति खबरका स्वरहरु पातलिदै गएका छन भने पिडा माथी पिडाको पहाड बढदै गएको छ । ‘ बुवा फर्केर आउने आशा त छैन ’ उनले भने ‘ तर थोरै भए पनि राहत पाइन्छ भन्ने आशा मरेको छैन ।’
राजनका बुवा पर्साराम, ठूलाबुवा गणबहादुर, छिमेकी सेतीरामसहित रोल्पा, सल्यान, रुकुम, जाजरकोट, कालीकोटलगायत मध्यपश्चिमका अधिकांश जिल्लाहरुबाट मजदूरी गर्न उत्तराखण्ड पुगेका सयौ नेपाली २०७० असारमा आएको बाढीमा परि हराएका थिए । उनीहरु सबैको निधन भइसकेको अनुमानमा अधिकांश घरपरिवारले काजकिरिया पनि गरिसकेका छन तर घटना भएको ४ बर्ष बितिसक्दा पनि कुनै राहत नपाउँदा पश्चिममा नेपालका सयौं पीडित घरपरिवारले आफूहरुका लागि सरकार अभिभावक बन्न नसकेको गुनासो गरेका छन ।
परिवार पछिको अभिभावक मानिएको राज्य नै यसरी गैरजिम्मेवार भएपछि पीडित परिवार को बिचल्ली वर्षेनी बढेको छ । उतराखण्ड बाढी पीडित परिवारका लागी राहत र क्षतिपूर्तीको माग गर्दै निरन्तर कलम चलाउदै आएका पत्रकार नरेन्द्र केसीले उतराखण्ड बाढीले त्यति ठुलो मात्रामा जनधनको क्षति पुर्याउदा पनि अभिभावक मानिएको नेपाल सरकारले सामान्य चासो सम्म नदिएको बताए ।‘ भारत त पराई देश भएर पनि होला उसले क्षतिपूर्ती दिन्छु भन्ने आशवासन दिएर पनि बेइमानी गर्यो’ उनले भने ‘ आफनो अभिभावक भनिएको नेपाल सरकारले पनि यतिका वर्ष सम्म सामान्य सदाश्यता सम्म नि देखाएको छैन । ’
करिब ३ सय अझै बेपता
उतराखण्ड बाढीमा करिब ५ हजारको संख्यामा नेपाली हताहती भएको मुल्याँकन छ । नेपाल सरकारले आफनो नागरिकको पिडालाई मध्यनजर गरेर सही तथ्याँक निकाल्न कञ्जयूसाँई गरेपनि निजी क्षेत्रबाट घटनास्थलमै पूगेर हताहती हुनेको संख्यालाई आँकलन गरिएको छ । जसअनुसार उक्त बाढीमा सल्यानका मात्रै एक सय बढी बेपता भएका छन ।
सल्यानको शिवरथ गाबिसका मात्रै झनै एक दर्जन मानिसको अझै कुनै अतोपतो छैन । बेपता भएकाहरुको खोजबिनका लागी स्थानिय प्रशासन मार्फत गृहमन्त्रालय , परराष्ट्र मन्त्रालय र भारतस्थित नेपाली राजदुतावासमा समेत हामीले खोजबिचन र क्षतिपूर्तीका लागी पहल गर्यो ’ सल्यान शिवरथ गाबिसका रेबन्त विष्टले भने‘ तर नेपाल सरकार तथा भारत सरकार दुबैले चासो दिएनन । ’ यस्तै रोल्पामा र रुकुममा पनि सल्यानकै हाराहारीमा केदारनाथ बाढीमा बेपता भएको स्थानिय बताउछन । यद्यपी आधिकारीक भनिएका जिल्ला प्रशासन कार्यालयहरुमा अझै पनि बेपता नागरीकको बारेमा कुनै किसमको तथ्याँक राखिएको छैन ।
भारतको बेइमानि
घटनालगत्तै भारतको उत्तराखण्ड सरकारले नेपालीलाई परिवारलाई पनि भारतीय सरह राहत दिने बताएको थियो तर भारतीयहरुले राहत पाइसक्दा नेपालीले एक सुको पनि पाएका छैनन । ‘ शुरुवाती चरण्मा त भारतले कुनै नेपाली पनि उतराखण्डको बाढीमा नमरेका भनि दाबि गरिरहयो । यद्यपी वर्षेनी १० हजार को संख्यामा आवतजावत गर्ने सो स्थानमा नेपाली हताहती नहुने भन्ने भारतको झुठो कुरा धेरै दिन टिकेन ।‘ सल्यान शिवरथका बेगम शाहीले भने ‘ क्षतिपूर्तीका लागी शुरु शुरुमा प्रक्रिया मिलाउन समय लाग्छ भन्ने जानकारी आउँथ्यो तर अब ४ बर्षसम्म पनि पूरा नहुने कस्तो प्रक्रिया हो ?’‘ केदारनाथमा रहेका नेपालीबारे अध्ययन गरेका भारतीय डा. आर श्रीधरका अनुसार पनि उक्त बाढीमा करिब ५ हजारको संख्यामा नेपाली बेपता भएका थिए । ‘बेपता वा मृत्यू भएकाको साँचो संख्या भन्दा क्षतिपूर्ती दिनुपर्ने भएकाले भारत सरकारले संख्या घटाएको हो ।’ उनले भने ।
पराई नेपाल सरकार
हजारौ नेपाली उक्त घटनामा हताहती भएपनि खिलराज रेग्मी नेतृत्वको तत्कालीन नेपाल सरकारले नागरिकहरु प्रति कुनै सदभाव देखाएन । यहाँ सम्म कि सरकारका तर्फबाट मृतकहरुलाई सम्बोधन गरेर एउटा पनि वक्तव्य सार्वजनिक गरिएन । त्यसपछिका ४ वर्ष यता बनेका सरकारले पनि उक्त घटनाका पीडितको घाउमा मल्हम लगाउन सामान्य चासो समेत दिएका छैनन ।
पहिलो संविधान सभा निर्वाचनमा आफनो क्षेत्रबाट चुनाव जितेका माआबोदी अध्यक्ष प्रचण्डलाई बालक राजन वलीले भारत जाँदा क्षतिपूर्तीका लागी पहल गरिदिन भन्दै पत्र पनि लेखे । तर उनको पत्रको पनि कुनै सुनुवाई भएन ।‘ शुरुमा त नेपाल भारत सरकारले नेपालका कुनै पनि नागरिक उक्त बाढीमा हताहती नभएको दाबि गरिरहयो ।
नेपाल सरकार पनि भारतकै लहलहैमा चुपचाप थियो ’ पत्रकार केसीले भने ‘ पछि म आफैले केदारनाथ बाढीमा हराएका ५० जना राप्तिबासीको तथ्याँक परराष्ट्र मन्त्रालयमा पेश गरे । बल्लतल्ल तथ्याँक संकलनको कार्य शुरु त भयो तर त्यो संकलित तथ्याँक पनि कागजमै सिमीत छ । पीडितले कुनै राहत पाएका छैनन । तर उनिहरुमा बेपता आफन्त बारे जानकारी र आश्वासन दिइए अनुसार क्षतिपूर्ती पाउने आशा मरेको छैन ।
